طاق بستان یکی از بی نظیرترین جاذبه های گردشگری استان کرمانشاه و از برترین آثار باستانی ایران است. این سنگ نگاره شبیه به یک تخته نمایش تاریخی‌ست که در آن روایت پادشاهان و اعتقادات آنها به نمایش درآمده است. نقش‌ها و طرح‌های برجسته و کنده کاری های روی سنگ های طاق بستان، نمادی از تاریخ دوران ساسانیان می‌باشد. تصاویری که از پادشاهان ساسانی نظیر اردشیر سوم، خسرو پرویز و شاهپور سوم در کتیبه های این هنر سنگ نگاره های ساسانی به چشم می‌خورند، دروازه‌ای به تاریخ گذشته این منطقه از ایران محسوب می‌شوند.
طاق بستان از دو طاق بهم پیوسته سنگی تشکیل شده‌است و این طاق‌ها در دل کوه و در کنار یک چشمه زیبا واقع شده است.
این هنر سنگ نگاره های ساسانی از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. بخش های اصلی طاق بستان عبارتند از:
- نقش برجسته تاج گذاری اردشیر دوم
- طاق بزرگ
- طاق کوچک
- نقش برجسته محمد علی میرزا
- نقش برجسته شکار گوزن
- سنگ نگاره شکار گراز
نقش برجسته تاج گذاری شاهپور دوم
اولین نقش برجسته ای که در این آثار تاریخی ساخته شد، متعلق به زمان تاج گذاری شاهپور دوم، نهمین پادشاه ساسانی می باشد. نقش برجسته تاج گذاری شاهپور دوم در سمت راست سنگ نگاره های طاق بستان قرار گرفته است و صحنه تاج گذاری این پادشاه ساسانی را در قرن 4 میلادی نشان می دهد.
طاق بزرگ
طاق بزرگ که در واقع نگین طاق بستان به حساب می‌آید متعلق به خسرو پرویز ساسانی است. این طاق با ۱۲ متر ارتفاع و هفت کنگره در بالای طاق، بزرگ‌ترین اثر واقع در طاق بستان است. در قسمت بالایی طاق، چند تصویر از فرشتگان وجود دارد و در پایین در کنار پایه‌ها تصویر دو درخت به چشم می‌خورد. تصاویر ، چهره‌ها و نقش‌های جزئی مانند نوازندگان زن، شکار گوزن، شکار گراز ، فیلبان ها و سپاهیان، این حجاری را بی نظیر می‌کند.
در این طاق تصویر تاجگذاری خسرو پرویز در بالای سنگ نگاره قرار دارد. خسرو پرویز با یک دست در حال گرفتن حلقه روبان از اهورامزدا است و دست دیگرش بر روی شمشیر قرار گرفته است که نشانه عدالت و جنگاوری است. در کنار آنها تصویر آناهیتا به چشم می‌خورد که حلقه روبان و جام آبی در دست دارد. در حکاکی قسمت پایین طاق تصویر خسرو پرویز سوار بر اسبش (شبدیز) را می‌بینیم.
این حکاکی‌ها به قدری ظریف و پر نقش هستند که گاه فراموش می‌کنیم که سنگ تراشان و حجاران آنها را در دل کوه تراشیده‌اند، گویی که نقاشی کشیده باشند.
یکی دیگر از نکات طاق بزرگ، وجود سنگ نگاره‌های مربوط به دوره ی قاجار است که نشان دهنده‌ی به تخت نشستن محمدعلی خان قاجار، با تاجی که متعلق به فتحعلیشاه قاجار می‌باشد است. سنگ نگاره واقع در کنار این تصویر با خط نستعلیق نوشته شده است.
طاق کوچک
طاق کوچک بین کتیبه اردشیر دوم و طاق بزرگ واقع شده است. این اثر نمایی از تاجگذاری شاپور دوم و سوم است. در این طاق دو تصویر در سمت فوقانی و سنگ نگاره ای در 13 و 9 سطر به زبان پهلوی قرار دارد.
طاق کوچک دویست سال قبل از ورود اسلام به ایران و در زمان شاپور سوم بنا شده است. قدمت این اثر متعلق به 1627 سال پیش می‌باشد و سنگ نوشته‌ها به معرفی شاپور دوم و سوم و اجداد آنها اشاره دارند.
نقش برجسته محمد علی میرزا
یکی از حجاری های طاق بستان که در بخش داخلی سمت چپ طاق بزرگ قرار دارد، نقش برجسته محمد علی میرزا نام دارد که به دوران حکومت قاجار باز می‌گردد. این کتیبه سنگی، تصاویری از شاه قاجار، محمدعلی شاه را نشان می‌دهد که بر تخت پادشاهی نشسته است.
نقش برجسته محمد علی میرزا، به عنوان جدیدترین قسمت بنای جاویدان طاق بستان شناخته می‌شود، چرا که زمان پدید آمدن آن به سال 1237 تعلق دارد_زمانی که محمدعلی میرزا دستور داد این کتیبه را بر بالای طاق بستان حجاری کنند.
نقش برجسته شکار گوزن
نقش برجسته شکار گوزن، در قابی به ابعاد 4*6 متر، قرار دارد. در این قاب، شما تصویری از شکارگاه گوزن و فیلبانان در سه ردیف می‌بینید. فیلبان‌ها، گوزن‌ها را به درون شکارگاه هدایت می‌کنند. پیشرو این گوزن‌ها، چند گوزن دست آموز است که روبانی بر گردن دارند. این گوزن‌ها، گوزن‌های وحشی را به داخل شکارگاه هدایت می‌کنند. در پشت گله‌ی گوزن‌ها، تصویر شاه را مشاهده می‌کنید که شمشیر مرصع گونه‌ای به کمر آویخته و کمانی نیز بر گردن دارد. پشت شاه، زنی قرار دارد که چتری را بالای سر پادشاه نگه داشته‌است. پشت سر شاه، سه ردیف زن هستند که دو ردیف آن به حالت احترام ایستاده و ردیف سوم در حال نواختن موسیقی هستند. در قسمتی دیگر چند نفر مشغول دست آموز کردن گوزن‌ها هستند. عده‌ای دیگر ایستاده‌اند و در حال نواختن چنگ هستند. در بخش انتهایی این نگاره سنگی شاه را می‌بینید که کمان را به گردنش آویخته و شکار تمام شده‌است. در قسمت چپ سنگ نگاره چندین شتر را می‌بینید که گوزن‌های شکار شده را حمل می‌کنند.
سنگ نگاره شکار گراز
سنگ نگاره شکار گراز نیز در یک لوح سنگی به ابعاد 6*4 متر به به صورت برجسته کار شده‌است. در مرکز صحنه شکار، شاه داخل قایقی تیر و کمان به دست به طرف دو گراز در حال فرار، تیراندازی می‌کند. در داخل قایق دو پاروزن، یک نوازنده چنگ و یک خدمتکار، شاه را همراهی می‌کنند. در قسمت چپ سنگ نگاره، 12 فیل وجود دارند که دو سوار روی هرکدام از آنها نشسته‌است. فیل سواران گرازها را مجبور به فرار از پناهگاه‌ها می‌کنند. پشت قایق شاه یک قایق دیگر وجود دارد که در آن چند نوازنده زن در حال نواختن هستند. در قسمتی دیگر شاه را در قایق می‌بینید که ایستاده است و کمان را در دست چپ خود گرفته‌است. این شکل ایستادن، حکایت از پایان شکار گراز دارد. در قسمت پایانی تصویر 5 فیل سوار در حال جمع کردن گرازهای کشته شده‌هستند.
آسیب های طاق بستان
طبق نقل قول‌ها، به نظر می‌رسد که فرشی متشکل از جواهر کف طاق بستان پهن بوده که متأسفانه در زمان حمله اعراب به ایران، بین فرماندگان عرب به‌عنوان غنیمت جنگی تقسیم‌بندی شده است. تجاوز و حمله به این مجموعه شگفت‌انگیز تاریخی بارها و بارها صورت گرفته که آسیب‌های فراوانی را به آن وارد کرده است. بویژه در مدت زمان حضور نیروهای استالین و انگلیسی، تخریب‌ها و خسارت‌های بسیاری را بر پیکره طاق بستان کرمانشاه وارد کرده‌اند که تأسف‌بار است. هرچند با وجود این همه آسیب، باز هم می‌توان شکوه، عظمت و زیبایی این اثر باستانی را به وضوح مشاهده کرد. کتیبه قاجاری محمد علی میرزا نیز به نوبه خود موجب آسیب زدن به این حجاری باشکوه دوران باستان شده است. عوامل طبیعی نیز مانند ترک برداشتن دیواره‌های طاق به‌دلیل رانش زمین، به مرور زمان موجب نفوذ آب و تجمع خزه‌ها و در نتیجه محو شدن بخشی از نقش این طاق‌ها می‌شود.
اگر قصد دارید به کرمانشاه سفر کنید و دنبال تورهای جذاب و خاطره انگیز هستید، میتوانید با کژوان تماس بگیرید و از وضعیت تور ها باخبر شوید.
