بقعه جامی که از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب میشود، در واقع یک مجموعه است. این مجموعه از بخشهای مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلالالدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است. البته الحاقات دیگری در این مجموعه وجود دارد که در دورههای مختلف به وجود آمدهاند مانند آبانبار، مسجد زیرزمینی و قبور مجاور مزار. در قسمت شرقی مجموعه، ورودی واقع شده و به گونهای است که نظر انسان را به خود جلب میکند. معماری این بخش شامل پیشطاق ورودی، آستانه درگاه با درِ چوبی و طاقهای دو اشکوبه به طرفین است. درِ چوبی قدیمی مجموعه آراسته به کتیبههای کوفی است که به دلیل محو شدن بیشتر قسمتهای آن، قابل خواندن نیست، اما ظاهر آن نشان از قدمت این اثر دارد. به طور کلی، ورودی از قسمتهای قدیمی مجموعه به شمار رفته و مربوط به قرن هشتم هجری قمری است. بخش ورودی مجموعه آرامگاه که از خشت ساخته شده، در ابتدا هیچگونه تزئیناتی را شامل نمیشده است و در دوره ایلخانی نمای مجموعه با گچ سفید شده و در دورههای بعد با استفاده از گچبریهای زیبا و استفاده از رنگ قرمز، ورودی مجموعه را آراستهاند.
ایوان
ایوان این مجموعه تدفین حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. این ایوان مربوط به قرن هشتم است. متأسفانه پیش از اتمام ساخت ایوان بقعه شیخ احمد جامی، معمار آن در گذشت. پس از وی فرزند معمار، غیاالدین بن مطهر، ساخت ایوان را به پایان رساند، این ایوان در کنار گنبد قرار دارد و دارای سقفی نیم گنبد با تزئینات حجاری شده با ۲ ورودی مجزا و مستقل است. ایوان با ارتفاع حدود ۳۰ متر در جلوی گنبد قرار گرفته و ترکیب زیبایی را ایجاد کرده است. نمای پشت این ایوان دارای دو قسمت متفاوت است. قسمتی از آن شامل طاق ایوان است و مستقل از گنبد ساخته شده است. قسمت دیگر دیوار پشت نمای ایوان است که در دو طرف آن بدنه شش ضلعی مناره ها دیده می شود. هر کدام از آنها در مخصوص به خود را دارند که به رواق پشت ایوان منتهی می شود. برای تزیین این ایوان از کاشی و گچ بری های هنری استفاده شده است. این ایوان برخلاف گنبد دارای تزئینات هنری بسیار زیبایی است.
فضای زیر گنبد
زیر گنبد کوچک مرمت شده، در کف مسجد، سردابی قدیمی قرار دارد. در این سرداب سه تابوت کشف شد. متأسفانه هویت مدفون شده به هیچ وجه مشخص نیست. تزیینات داخلی این بنا شامل گچ بری هایی به شکل مقرنس و طاق های تزئینی در کنار حجره ها است. در قسمت فوقانی این قسمت و درست در قسمت کمر بنا کتیبه ای به خط ثلوت وجود دارد. در اطراف این بنا کتیبه ها و الواح مختلفی دیده می شود. البته در حال حاضر یکی از این تبلت ها گم شده و تنها ۷ تبلت باقی مانده است. نمای بیرونی مسجد رو به حیاط اصلی است. بنابراین سوژه مناسبی برای عکاسی توریستی محسوب می شود. نمای بیرونی دارای چهار طاق و انواع قاب های آجری ساده است. در داخل بنا آثار مقرنس به سبک دیده می شود. اطلاعات دقیقی در مورد تاریخ این تزئینات وجود ندارد. اما قدمت کلی بنا را به قرن هشتم هجری نسبت می دهند.
مسجد قدیمی
مسجد قدیمی در جنوب غربی گنبدخانه قرار دارد. این مسجد یکی از مساجد کاملی است که به سبک شبستانی گنبدی ساخته شده است. مسجد قدیم دارای پنج ایوان مختلف است. پورتال های محوری آن عریض تر از درگاه های جانبی است. در مرکز این مسجد گنبدی زیبا و بزرگ بر روی چهار ستون قرار داشت که متاسفانه امروزه تخریب شده و امکان بازدید از آن وجود ندارد. طاق نماهای دو طبقه در امتداد دو ایوان مسجد دیده می شود. طاق های این مسجد آجری به سبک عمودی و افقی است که به سبک ایرانی و رومی معروف است. در داخل دیوارهای نمای غربی طبقه دوم راهرویی وجود دارد که اکنون چندین دهانه آن مسدود شده است. سقف رواقهای مسجد با یک سری توئیزه، پانیز و طاقها پوشیده شده است. با کمی دقت می بینیم که روزگاری تنها دو دهانه غربی گنبد با گچ بری تزئین شده است که امروزه اثری از آن نیست.
اگر قصد دارید به خواف شهر زیبا سفر کنید و دنبال تورهای جذاب و خاطره انگیز هستید، میتوانید با کژوان تماس بگیرید و از وضعیت تور ها باخبر شوید.